Ngày xưa, cách nay lâu lắm, ở một nơi xa xôi có một thiếu nữ hiền hậu. Mẹ cô đã chết từ lâu và nay cô sống với một người mẹ ghẻ. Như vẫn thường gặp, người mẹ ghẻ không thương đứa con chồng và chỉ nghĩ cách tống khứ cô càng sớm càng tốt. Cô gái cố công chiều chuộng người mẹ ghẻ nhưng vô ích.
Người mẹ ghẻ có một người bạn cũ ở làng bên. Đó là một người đàn ông cộc cằn, hay gắt gỏng, mọi người đều muốn tránh.
Mặt ông ta mọc đầy râu đen nên người ta đặt cho biệt hiệu là “Râu Đen”.
- Người đâu mà kỳ cục - những người tình cờ gặp ông ta đều bảo nhỏ và quay mặt đi ngay. Một hôm Râu Đen nói với người mẹ ghẻ:
- Này bà bạn, tôi đã thấy đứa con ghẻ của bà. Bây giờ nó đã mười lăm tuổi và trông xinh đáo để. Bà cho nó làm vợ tôi đi, bà sẽ không hối tiếc đâu.
- Cô gái nào được người như ông muốn lấy làm vợ cũng có thể khoe là may mắn - người mẹ ghẻ hài bòng nói. Lo cho nó tôi đã chán ngán lắm rồi. Bây giờ tôi đáng được nghỉ ngơi. Nhưng miễn là nó không từ khước, vì nó bướng bỉnh lắm. Ông không thể tưởng tượng những gì nó đã bắt tôi phải chịu đựng đâu.
Đừng sợ gì cả, tôi biết dạy cô ta cách ăn ở- Râu Đen nói.
Khi cô biết chuyện, cô khóc lóc, van xin nhưng vô ích. Và ít lâu sau người mẹ ghẻ gả cô cho Râu Đen thật. Ngay khi cô tới nhà ông ta, ông ta nhốt cô trong một căn phòng nhỏ vừa nói với một tiếng cười độc ác:
- Hãy ở đây mà suy nghĩ về việc một người vợ đứng đắn phải cư xử với chồng như thế nào. Ta bảo cho cô biết, khi ta tới gặp cô, cô phải ngoan ngoãn tươi cười, nếu không cô sẽ bị nhốt chặt, không được ăn uống cho tới khi biết nghe lẽ phải.
Khi Râu Đen đi ra, cô gái gài ngay chốt cửa rồi nhìn quanh. Căn phòng chỉ có một cửa sổ nhỏ ở tít trên cao. “Không bao giờ mình có thể thoát qua đó”, cô gái tự bảo và khóc nức nở. Cô khóc lâu đến nỗi cuối cùng đã ngủ quên. Một con chim câu trắng hiện ra trong giấc mơ nói với cô:
Tại sao con khóc nhiều vậy?
Đừng sợ gì cả, mọi chuyện sẽ tốt đẹp. Ta sẽ để lông của ta lại cho con, con chỉ cần kết thành một chiếc áo. Khi chuyện quá tệ, con cứ mặc áo vào.
Kế đó con chim câu trắng đậu trên giường cô và rỉa cho rụng từng cọng lông thành một đống to, rồi biến mất trước khi cô nhận biết.
Cô gái tỉnh giấc ngay lúc đó. “Giấc mơ lạ quá”, cô tự bảo. Nhưng khi nhìn tới một góc giường, cô suýt thét to vì sửng sốt. Ở đó có một đống lông trắng nhẹ như tơ.
Cô gái hiểu rằng cô không chỉ mơ, và cô bắt tay vào việc may áo ngay. Cô vừa làm xong thì đã nghe tiếng ầm ầm ở cửa phòng.
Mở cửa ra ngay, ai cho phép cô tự khóa trái? một giọng bực tức ra lệnh. Cô gái làm thinh.
Mở ra ngay, nếu không ta sẽ phá cửa - Râu Đen hét vang như sấm. Ông ta nện mạnh quá nên cửa kêu răng rắc. Cô gái sợ run. Cô chỉ có đủ thì giờ mặc nhanh chiếc áo lông vào thì cửa phòng bật tung và Râu Đen xông vào như cơn gió lốc. Lúc đó cô gái biến thành một con chim câu trắng và bay qua cửa sổ.
Cách đó rất xa có khu vườn rộng của một ông chủ quán trọ già sống một mình và không lúc nào đủ sức làm hết việc. Con chim câu bay tới đó, đậu trên một cành cây và kêu gù gù buồn bã. Ông chủ quán lúc nào cũng có lòng nhân từ, không thể nghe tiếng than van mà không đi xem coi có chuyện gì. Thấy con chim câu, ông nói lớn:
- Một con chim câu trắng rất đẹp, và nó kêu rất buồn! Mày có chuyện gì, biết đâu mày khát nước? Đợi đó, ta sẽ đem cho mày một ít nước.
Ngay khi con chim nhúng mỏ vào nước, nó biến ra một thiếu nữ đẹp. Cô cúi thấp đầu chào ông chủ quán. Chủ quán trợn mắt vì sửng sốt.
Cô ở đâu ra? Còn con chim câu đâu rồi?
- Chính tôi là con chim câu trắng - cô gái nói. Tôi không còn ai thân thích. Mẹ ghẻ tôi gả tôi cho Râu Đen. Tôi sợ ông ta vì ông ta là người hung dữ.
Cô gái khóc và kể cho ông chủ quán trọ nghe cô đã thoát nạn nhờ những cọng lông chim như thế nào. Ông chủ quán rất xúc động. Ông hỏi:
- Và cô định đi đâu ?
- Tôi không biết phải đi đâu cả- cô lẩm bẩm và rơi nước mắt.
- Thế thì cô chỉ cần ở lại đây - ông chủ quán quyết định.
Vì vậy cô gái ở lại quán trọ. Cô nấu ăn, săn sóc nhà cửa, khả ái và khiêm tốn nên ông chủ quán trọ thương yêu cô như con ruột.
Một hôm, cô sắp xếp lại những chiếc bình đồng dùng để đong rượu cho khách uống. Cô thấy hai cái kệ trên cao, ngay dưới trần nhà. Có những chiếc bình vàng sắp trên một kệ, và những chiếc bình sắt trên kệ kia. Cô hỏi ông chủ quán trọ:
Thưa cha, tại sao chúng ta không bao giờ dùng những chiếc bình sắt và bình vàng mà con thấy trên kệ dưới trần nhà?
Ông chủ quán thở hổn hển chạy tới:
- Tốt nhất là con đừng uống rượu từ các bình đó! Bình vàng dành cho thần thánh, và bình sắt dành cho ma quỷ! Chúng ta là người phàm tục, đã có các bình đồng này.
Cô gái không hiểu rõ hơn nhiều lắm, nhưng bản tính dễ bảo nên cô đặt bình lại chỗ cũ và leo xuống. Đúng lúc đó cô nghe những giọng nói rất quen thuộc từ ngoài vọng vào:
- Có lẽ ở đây người ta biết chuyện gì chăng. Chủ quán đâu?
- Họ đó - cô nấc lên vì sợ hãi. Đó là mẹ ghẻ của con và Râu Đen. Cha ơi, chúng ta sẽ làm gì ?
- Chiếc áo lông của con trong phòng - ông chủ quán nhớ lại. Con chạy nhanh về phòng đi!
Ông nói xong thì cô gái đã nhảy vào căn phòng nhỏ và mặc vội chiếc áo lông. Cô lập tức biến thành một con chim câu trắng và bay ra phòng khách đúng lúc mẹ ghẻ cô và Râu Đen đang hỏi ông chủ quán có ngẫu nhiên thấy một cô gái lạ trong vùng không?
Tôi không biết một cô gái lạ nào hết - chủ quán trả lời. Ở đây chỉ có con gái tôi, và nó đang đi thay áo mới.
Ông cũng không nghe nói về một con bồ câu trắng chớ? Râu Đem vẫn hỏi giọng nghiêm nghị.
Nghe hỏi vậy, con chim câu hoảng hốt đập cánh bay lên tới trần nhà, nấp sau hàng bình sắt ở cái kệ trên cao. Ba người ngước lên, và bà mẹ ghẻ nhìn Râu Đen có vẻ hiểu biết. Gã này hét to giận dữ:
- Con bồ câu này của ai?
- Của tôi - chủ quán điềm tĩnh trả lời. Tôi gặp nó trên một cái cây trong vườn của tôi, và tôi đã cho nó ăn uống để nó không bỏ đi.
- Đó là một con bồ câu giống hệt con của chúng tôi đã mất bà mẹ ghẻ tuyên bố. Chúng tôi cũng đã cho nó ăn uống, nhưng nó rất hoang dã và nó đã bay đi. Tôi tin rằng nó là của chúng tôi.
Ông cho phép chúng tôi xem xét chớ?
Hai người đã xông tới cái kệ, Râu Đen vươn tay lên, nhưng cái kệ ở ngoài tầm tay.
Xin phép ông, tự tôi sẽ bắt nó cho ông - người chủ quán lễ phép nói. Nó để cho tôi bắt, nhưng nó bay khi người khác định bắt nó. Trong khi chờ đợi, xin hai vị ngồi vào bàn và tôi mạn phép mời một cốc rượu.
Râu Đen lầm bầm vài tiếng, nhưng bà mẹ ghẻ ngồi ngay vào bàn. Ông chủ quán leo lên cái ghế đẩu ba chân và vuốt ve con chim câu. Nó rút vào một góc, không cử động, nhưng người ta thấy lông nó run rẩy vì nó sợ quá.
- Đừng sợ, tao không giao mày cho chúng đâu. Rồi ông lấy hai chiếc bình sắt và leo xuống.
- Thế còn con bồ câu ? Râu Đen gắt gỏng.
- Tôi đã định vuốt ve nó, và nó không bay đi, chốc nữa nó sẽ xuống ông chủ quán trả lời. Trong khi chờ đợi, xin cho tôi vinh hạnh mời hai vị nếm chút rượu.
Râu Đen nóng nảy ngồi không yên chỗ, nhưng ông chủ quán đã đặt trước mặt mỗi người một bình sắt. Bà mẹ ghẻ vồ lấy một cách háo hức, Râu Đen thì nóng lòng sốt ruột, và cả hai uống ừng ực
Ông chủ quán quan sát họ với vẻ chế nhạo. Rượu vào khỏi cổ, tay họ dài ra, biến thành hai chiếc cánh to, một cái mỏ cứng mọc ra trên mặt, thân thể họ có hình dạng một con chim lớn đầy lông đen óng ánh. Họ nhìn nhau kinh hoàng, tuyệt vọng kêu lên những tiếng “quạ, quạ” khàn khàn, rồi vỗ cánh bay qua cửa sổ mở rộng. Chỉ trong phút chốc người ta chỉ còn thấy hai chấm đen thật xa ở chân trời.
Con xuống được rồi - chủ quán nói. Họ không còn tới đe dọa chúng ta nữa đâu. Và đúng như ông nói. Không bao giờ người ta nghe nói tới bà mẹ ghẻ cũng như Râu Đen.