BS. NGUYỄN THÀNH NHƯ
Chuyển giới tính là tình trạng mà một người có các đặc điểm cơ thể hoàn toàn bình thường về mặt giới tính (nam hoàn toàn hay nữ hoàn toàn) nhưng lại tin rằng họ thuộc về giới tính khác (đàn ông nhưng nghĩ mình là nữ, hay phụ nữ lại nghĩ mình là nam). Sự tin tưởng này đi kèm với cảm giác ghét bỏ các đặc điểm giới tính nguyên phát hay thứ phát của chính bản thân cơ thể họ. Cảm giác này rất rõ rệt, mạnh mẽ và kiên định.
Theo Money, cảm giác thuộc về một giới tính nào đó tùy thuộc không chỉ về mặt sinh học mà còn tùy thuộc vào tâm lý và xã hội, được gọi là sự nhận dạng giới tính. Chuyển giới tính được xem như sự không gắn kết giữa sự biệt hóa giới tính về mặt sinh học và sự nhận dạng giới tính. Chính sự nhận dạng giới tính là vấn đề rối loạn chủ yếu của người chuyển giới tính chứ không phải sự định hướng tình dục làm họ khó chịu.
Tiêu chuẩn
Theo Hiệp Hội Tâm thần Hoa Kỳ (1980), người muốn chuyển giới tính có các đặc điểm sau:
– Cảm giác không thoải mái, không thích cơ quan sinh dục của chính bản thân.
– Muốn được cắt bỏ cơ quan sinh dục của họ và muốn sống như người thuộc phái khác.
– Cảm giác khó chịu này kéo dài ít nhất là hai năm.
– Không có các bất thường về nhiễm sắc thể hay thuộc dạng lưỡng giới tính giả.
– Không phải do rối loạn tâm thần, như bệnh tâm thần phân liệt.
Nguyên nhân
Cho tới nay, người ta vẫn chưa rõ nguyên nhân gây ra các rối loạn về giới tính. Có hai giả thuyết: giả thuyết về rối loạn có thể và giả thuyết tâm lý.
Dịch tễ học
Chuyển giới tính không những chỉ gặp ở các nước phương Tây. Ở A n Độ, những người chuyển giới tính nam–thành–nữ được gọi là “hijras”. Một hijras thường có những biểu hiện nữ tính khi còn nhỏ. Khi lớn, họ sẽ gia nhập cộng đồng các hijras và tự hoạn hay được hoạn dương vật và tinh hoàn. Sau đó, họ sẽ ăn mặc như phụ nữ và tham gia vào xã hội như một ca sĩ, vũ nữ, người giữ nhà tắm công cộng… Ở Oman, họ được gọi là “xaniths” và sống như một người ở giữa phái nam và phái nữ. Họ vẫn giữ tên đàn ông, mặc đồ nửa như đàn ông nửa như phụ nữ. Họ có thể làm công việc như phụ nữ nhưng, như đàn ông, họ có quyền đi ra ngoài nơi công cộng một mình.
Những người da đỏ châu Mỹ thì lại gọi họ là “berdache”. Các berdache ăn mặc như phụ nữ, làm các công việc của phụ nữ, có thể có quan hệ với nam giới và thậm chí có thể có chồng.
Các tư liệu lịch sử về những người chuyển giới tính nữ–thành–nam không tìm thấy mặc dù hiện nay ở châu Âu cứ ba người chuyển giới tính thì có một người là nam–thành–nữ.
Theo thống kê tại Hà Lan thì tại xứ hoa Tulip cứ 20.000 đàn ông thì có 1 người muốn chuyển giới tính thành nữ, và cứ 60.000 phụ nữ thì có 1 người muốn thành đàn ông. Tỉ lệ này gia tăng đáng kể vì vào năm 1980 chỉ có 1/15.000 chuyển giới tính nam–thành–nữ, và 1/20.000 nữ–thành–nam.
Sự gia tăng này có thể giải thích do ngày càng có nhiều người muốn được chuyển giới tính hơn, trong điều kiện xã hội Hà Lan chấp nhận hiện tượng này rộng rãi hơn; mặt khác, bệnh nhân không phải trả chi phí gì cho việc điều trị chuyển giới tính.
Quá trình điều trị
Việc chuyển giới tính được thực hiện tại nhiều thành phố lớn của Hà Lan, đặc biệt là tại Amsterdam, nơi có Nhóm Chuyên Viên Giới Tính (Gender Team) nổi tiếng trên thế giới. Nhóm này do GS Gooren đứng đầu, một chuyên gia hàng đầu của thế giới về chuyển giới tính, và BS Hage, là phẫu thuật viên chính thực hiện việc cắt bỏ bộ sinh dục cũ, tạo bộ sinh dục mới cho những người chuyển giới tính.
Quá trình điều trị là một chuỗi điều trị tâm lý – nội tiết – phẫu thuật, trong đó phẫu thuật chỉ là một mắt xích, còn mắt xích quan trọng nhất là nội tiết trị liệu vì hormon giúp cho các thay đổi thuận lợi về tâm lý và cơ thể trước khi phẫu thuật và hormone cần được duy trì cả đời, trước và sau khi phẫu thuật.
Trước hết người xin chuyển giới tính phải gặp bác sĩ tâm lý. Lần gặp đầu tiên này họ phải ăn mặc như phụ nữ nếu là người nam–thành–nữ hay như đàn ông nếu là nữ–thành–nam. Sau khi nghe bác sĩ tâm lý giảng giải về mọi khó khăn có thể sẽ gặp (mất gia đình, mất bạn, mất việc và tác dụng phụ của hormone giới tính) thì khoảng 40% bệnh nhân bỏ cuộc. Số còn lại sẽ được giới thiệu qua bác sĩ nội tiết để được dùng hormone giới tính.
Đây là giai đoạn sống thử hai năm. Họ sẽ được điều trị bằng hormone giới tính. Hormone sẽ giúp cơ thể họ thay đổi. Tuy nhiên, có những cơ quan không thể thay đổi được như dương vật đàn ông không thể ngắn lại được, dù âm vật của phụ nữ bộ phận tương đương dương vật của đàn ông lại có thể dài ra thêm được từ 3,5 cm tới 6 cm sau một năm điều trị; hay bộ ngực phụ nữ không thể nhỏ bớt dù vú đàn ông lại to ra được. Tuy vậy hơn 50% người nam–thành–nữ đều không hài lòng với bộ ngực mới của họ và yêu cầu được mổ độn thêm túi ngực.
Ở người nam–thành–nữ, lông cơ thể giảm bớt rõ rệt nhưng râu giảm ít hơn. Đôi khi cần phải điều trị bằng phương pháp điện giải để tránh mọc râu. Testosteron giúp lông trên cơ thể người nữ–thành–nam phát triển rõ rệt sau một năm.
Tinh hoàn thường giảm 25% thể tích sau một năm điều trị. Sự phân bố mỡ của cơ thể cũng thay đổi dưới tác dụng của hormone nữ. Tuy nhiên, đối với người nữ–thành–nam thì hormone nam lại không làm giảm được lượng mỡ cơ thể. Ngoài ra, hormone sinh dục không làm thay đổi bộ xương. Sự phát triển hệ cơ ở người nữ–thành–nam có thể gây đau cơ xương sau 3 – 6 tháng điều trị. Họ cần có các bài tập thể dục để cơ phát triển tốt.
Androgens làm kinh nguyệt ngưng sớm ngay sau khi điều trị. Androgens còn giúp giọng nói của người nữ–thành–nam trở nên trầm sau ba tháng dùng thuốc, nhưng estrogens lại không thể giúp giọng nói của người nam–thành–nữ trở nên thanh tao được. Những người này cần có các bài tập về giọng nói.
Sau hai năm dùng hormone, khi các cơ quan đã thay đổi tới giới hạn, người chuyển giới tính sẽ được hội đồng y khoa đánh giá toàn bộ lại quá trình điều trị rồi được chuyển tới bác sĩ chuyên khoa phẫu thuật tạo hình bộ sinh dục.
Đối với nam–thành–nữ, phẫu thuật sẽ đơn giản hơn và dễ thành công hơn. Thường cần phải nhét thêm túi ngực vào bộ ngực để ngực to hơn. Bệnh nhân được cắt bỏ tinh hoàn và dương vật và tạo ra âm đạo, âm hộ bằng da có cuống. Phẫu thuật kéo dài trung bình hai giờ.
Đối với nữ–thành–nam thì phức tạp hơn. Trước hết là cắt bỏ bộ ngực nữ, tạo hình lại núm vú đàn ông. Kế tiếp, bệnh nhân sẽ được cắt bỏ tử cung và buồng trứng. Sáu tháng sau, họ sẽ được tạo một ống niệu đạo mới từ miệng niệu đạo cũ ra tới khớp mu và khâu bít âm đạo. Sáu tháng sau nữa, họ sẽ được tạo dương vật mới. Có nhiều nơi để lấy da cuộn thành dương vật: cẳng tay, cánh tay, bụng, mặt ngoài đùi, cẳng chân; trong đó nơi thường được chọn là cẳng tay. Phải chờ thêm 6 tháng đến 1 năm sau bệnh nhân mới được gắn thể hang nhân tạo, nhờ đó họ có thể điều khiển dương vật cương lên được.
Trong quãng thời gian 2–3 năm phẫu thuật, và sau khi đã được mổ hoàn tất, người chuyển giới tính vẫn phải tiếp tục dùng hormone và được bác sĩ tâm lý theo dõi. Điều trị chuyển giới tính là một quá trình kéo dài cả đời.
Chuyển giới tính là một ngành y khoa mới ra đời tại phương Tây, số bệnh nhân điều trị còn ít nên các công trình nghiên cứu về tác dụng phụ của hormone sinh dục, về các ảnh hưởng xã hội của chuyển giới tính… vẫn đang tiếp tục. Không phải các quốc gia châu Âu khác đều chấp nhận dễ dàng việc chuyển giới tính như tại Hà Lan. Tại Anh, Pháp số trường hợp được bác sĩ đồng ý cho điều trị chuyển giới tính vẫn còn rất hạn chế và họ chỉ chấp nhận chuyển giới tính cho người lớn. Trong khi đó tại Hà Lan, họ đã bắt đầu điều trị cho trẻ em được chẩn đoán là chuyển giới tính.